Έχεις αναρωτηθεί ποτέ για το αν κάποιες συμπεριφορές του παιδιού σου είναι φυσιολογικές ή αν είναι πρόωρα σημάδια αυτισμού; Σίγουρα, ως γονιός, δεν θα ήθελες να πιστέψεις ότι το παιδί σου βρίσκεται μέσα στο φάσμα του αυτισμού. Θα πρέπει όμως να έχεις υπ’ όψιν σου ότι η έγκαιρη διάγνωση της διαταραχής αυτιστικού φάσματος, από μικρή σχετικά ηλικία, μπορεί να βοηθήσει στη λειτουργικότητα, στη μάθηση και στη μετέπειτα εξέλιξη του παιδιού σου, με τη βοήθεια της κατάλληλης θεραπευτικής παρέμβασης για κάθε περίπτωση. Βέβαια, η διάγνωση του αυτισμού είναι πολύ δύσκολο να γίνει πριν από την ηλικία των 2 ετών, αλλά η αλήθεια είναι ότι, όσο γρηγορότερα ζητήσεις βοήθεια, τόσο το καλύτερο.
Τι είναι όμως ο αυτισμός;
Ο αυτισμός ή Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που εμφανίζεται στη βρεφική και στην παιδική ηλικία, η οποία δυσχεραίνει τη συμπεριφορά, την επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεπίδραση του παιδιού. Ονομάζεται διαταραχή φάσματος, διότι δεν επηρεάζει όλους τους ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο ή στον ίδιο βαθμό. Παραδείγματος χάριν, μερικά παιδιά βρίσκονται στο ήπιο φάσμα του αυτισμού (αυτισμός υψηλής λειτουργικότητας), δηλαδή έχουν ελαφριά μορφή αυτισμού, που μοιάζει πιο πολύ με μαθησιακή δυσκολία, ενώ άλλα εμφανίζουν πιο σοβαρά συμπτώματα και δυσκολεύονται ιδιαίτερα στην καθημερινότητά τους. Μερικά άτομα με αυτισμό σημειώνουν εξαιρετικές επιδόσεις στα μαθηματικά, στις φυσικές επιστήμες και στη μουσική, αλλά αντιμετωπίζουν προβλήματα κοινωνικοποίησης και συμπεριφοράς. Κάποια άλλα παρουσιάζουν επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, υπερβολικές εκρήξεις θυμού και επιθετικότητα.
Ο αυτισμός οφείλεται σε πολλούς διαφορετικούς γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου, του νευρικού συστήματος, και κατ΄επέκταση, τη συμπεριφορά και την επικοινωνία του ατόμου με το περιβάλλον του.
Οι βασικές δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει ένα άτομο με διαταραχή αυτιστικού φάσματος είναι:
- τα προβλήματα στην επικοινωνία και στην αλληλεπίδραση/συσχέτιση με τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του
- ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίον αντιλαμβάνεται και επεξεργάζεται τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα
- η απουσία ευελιξίας στη σκέψη και στη συμπεριφορά του
- η δυσκολία ρύθμισης των συναισθημάτων και διαχείρισης των εμμονών του
Πώς μπορείς να αναγνωρίσεις τα πρώιμα σημάδια του αυτισμού;
Σαν γονιός, μπορείς να παρατηρήσεις το παιδί σου πολύ καλύτερα από ό,τι ένας παιδίατρος σε μια σύντομη επίσκεψη, οπότε, αν τυχόν αντιληφθείς περίεργες συμπεριφορές και ιδιορρυθμίες, καλό είναι να μην τις αγνοήσεις. Εμπιστεύσου το ένστικτό σου, και αν αυτό σου λέει ότι κάποιες συμπεριφορές δεν είναι φυσιολογικές, πάρε μια δεύτερη γνώμη από κάποιον ειδικό. Η διάγνωση των Διαταραχών Αυτιστικού Φάσματος μπορεί να γίνει από εξειδικευμένους επαγγελματίες υγείας, όπως παιδοψυχίατρο ή παιδίατρο αναπτυξιολόγο, ή, ακόμα καλύτερα, από διεπιστημονική ομάδα πολλών διαφορετικών ειδικοτήτων.
Από την άλλη, η πρώιμη παρέμβαση – εκπαίδευση πραγματοποιείται με συνεδρίες λογοθεραπείας και εργοθεραπείας.
Αν βλέπεις στο μωρό σου τις παρακάτω συμπεριφορές ή καθυστερήσεις, όσον αφορά τα αναπτυξιακά ορόσημα, μπορεί να βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού.
- Έως την ηλικία των 6 μηνών: Δεν χαμογελά πλατιά, ούτε θα δεις στο πρόσωπό του άλλες χαρούμενες εκφράσεις, δεν διατηρεί επαφή με τα μάτια, δεν μιμείται τις εκφράσεις του προσώπου σου
- Έως 9 μηνών: Δεν ξεκινάει η βλεμματική επαφή, δεν προσπαθεί να κερδίσει την προσοχή σου κάνοντας θορύβους ή χαμόγελα, δεν αντιδρά στα χάδια, δεν σηκώνει τα χέρια του για να το πάρεις αγκαλιά
- Έως 12 μηνών: Δεν ακούει στο όνομά του, δεν λέει συλλαβές (μπαμπάλισμα), δεν κάνει χειρονομίες, δεν προσπαθεί να χαιρετήσει, να δείξει ή να φτάσει αντικείμενα
- Έως 18 μηνών: Δεν χρησιμοποιεί λέξεις
- Έως 24 μηνών: Δεν σχηματίζει προτάσεις δύο λέξεων ακούγοντας ομιλίες του περιβάλλοντός του
Όταν το παιδί φτάνει στην ηλικία των 2 ετών, τα συμπτώματα του αυτισμού αλλάζουν. Αφορούν συνήθως δυσκολίες στην ομιλία, στις κοινωνικές δεξιότητες και στις επικοινωνιακές δεξιότητες. Η κοινωνική αλληλεπίδραση είναι πολύ δύσκολη για τα παιδιά με αυτισμό. Πολλά από αυτά φαίνεται να προτιμούν να “ζουν στο δικό τους κόσμο”, κρατώντας τους άλλους σε απόσταση.
Σε γενικές γραμμές, το παιδί:
- Δεν φαίνεται να ακούει, όταν του μιλάνε οι άλλοι
- Δείχνει να μην ενδιαφέρεται/να αγνοεί τα άλλα άτομα ή το τι συμβαίνει στο περιβάλλον του
- Δεν ξέρει πώς να επικοινωνήσει με τα άλλα παιδιά, να παίξει ή να κάνει νέους φίλους, δεν ενδιαφέρεται να συμμετάσχει σε ομαδικά παιχνίδια
- Δεν του αρέσει να το αγγίζουν, να το κρατάνε ή να το αγκαλιάζουν
- Δυσκολεύεται να κατανοήσει συναισθήματα
- Δεν μοιράζεται τα ενδιαφέροντά του με άλλους (π.χ. παιχνίδια, ζωγραφιές)
Δυσκολίες στο λόγο:
Τα παιδιά με αυτισμό δυσκολεύονται στην ομιλία. Συνήθως αρχίζουν να μιλάνε σε μεγαλύτερη ηλικία από ό,τι τα άλλα παιδιά.
- Το παιδί μιλάει με παράξενο τόνο φωνής ή επαναλαμβάνει τις ίδιες λέξεις και φράσεις (ηχολαλία)
- Αν ερωτηθεί για κάτι, μπορεί να επαναλάβει την ερώτηση, χωρίς να απαντήσει
- Συχνά μιλά για τον εαυτό του στο τρίτο πρόσωπο (δυσκολία στη χρήση των σωστών αντωνυμιών), κάνει γραμματικά λάθη και χρησιμοποιεί λάθος λέξεις
- Δε μοιράζεται με τους άλλους τις επιθυμίες και τις ανάγκες του
- Δεν καταλαβαίνει απλές οδηγίες ή ερωτήσεις
- Δυσκολεύεται να αρχίσει μια συνομιλία
- Ό,τι του λένε το παίρνει κυριολεκτικά (δεν καταλαβαίνει αν στα λόγια των άλλων εμπεριέχεται χιούμορ, σαρκασμός ή ειρωνεία)
Δυσκολίες στη μη λεκτική επικοινωνία:
Τα παιδιά με διαταραχή φάσματος αυτισμού (ΔΑΦ) δυσκολεύονται να αντιληφθούν στοιχεία μη λεκτικής επικοινωνίας, πράγμα το οποίο καθιστά προβληματική την επικοινωνία τους με τους άλλους.
- Το παιδί αποφεύγει τη δημιουργία επαφής με τα μάτια. Νιώθει άβολα όταν κάποιος το κοιτά
- Δυσκολεύεται να εκφράσει τα συναισθήματά του μέσω των εκφράσεων του προσώπου του. Οι εκφράσεις του μπορεί να μην ταιριάζουν με την κατάσταση ή με το πώς αισθάνεται. Επίσης, δεν αντιλαμβάνεται τις εκφράσεις του προσώπου των άλλων, ούτε τον τόνο της φωνής τους, τις χειρονομίες τους και δεν παρατηρεί τη γλώσσα του σώματός τους
- Έχει ευαισθησία σε διάφορα ερεθίσματα, όπως μυρωδιές, δυνατούς ήχους, αγγίγματα
- Δεν διαθέτει ευελιξία της σκέψης και της συμπεριφοράς. Συνήθως ακολουθεί μια συγκεκριμένη ρουτίνα και δεν μπορεί εύκολα να προσαρμοστεί σε αλλαγές στο περιβάλλον του ή στο πρόγραμμά του. Έχει ανάγκη να υπάρχει συνέπεια στις καθημερινές του δραστηριότητες
- Παρουσιάζει προσκόλληση σε ένα παιχνίδι. Βάζει σε σειρά και τακτοποιεί τα παιχνίδια του με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Συχνά παρατηρεί με τις ώρες αντικείμενα να κινούνται με συγκεκριμένο τρόπο ή τμήματα αντικειμένων, όπως πλυντήριο ρούχων, ανεμιστήρες κ.λπ.
- Δεν έχει συνήθως πολλά ενδιαφέροντα και προσκολλάται σε συγκεκριμένα αντικείμενα ή ασχολίες
- Επαναλαμβάνει σχολαστικά τις ίδιες κινήσεις
- Κάνει επαναλαμβανόμενες κινήσεις με το σώμα και τα χέρια του
- Είναι παρορμητικό και υπερκινητικό
- Είναι δύσκολο στη διατροφή του (τρώει συγκεκριμένα φαγητά)
- Γελάει, φωνάζει ή κλαίει χωρίς προφανή λόγο
- Μπορεί να έχει κακή στάση σώματος ή να φαίνεται αδέξιο
- Αντιμετωπίζει δυσκολία στη χρήση ή στην κατανόηση χειρονομιών
Πρέπει, επίσης, να αναφέρουμε ότι κάποια παιδιά μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα αυτισμού αργότερα, ακόμη και στην εφηβεία.
Το φάσμα του αυτισμού
Το φάσμα του αυτισμού είναι ένα εύρος νευροαναπτυξιακών ψυχικών διαταραχών, το οποίο εμπερικλείει διαταραχές των οποίων η κλινική εικόνα διαφέρει πολύ μεταξύ τους. Στη μια άκρη του φάσματος βρίσκεται η κλασική μορφή του αυτισμού (σύνδρομο Kanner), στην άλλη ο αυτισμός υψηλής λειτουργικότητας (σύνδρομο Asperger), και ενδιάμεσα οι άλλες μορφές του αυτισμού.
Τι είναι το σύνδρομο Άσπεργκερ;
Το σύνδρομο Άσπεργκερ (Asperger) είναι και αυτό μια διαταραχή που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίον το άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο και τις πληροφορίες που λαμβάνει από αυτόν, καθώς και την αλληλεπίδρασή του με άλλα άτομα. Όπως και ο κλασικός αυτισμός, είναι μια «διαταραχή φάσματος», επειδή δεν τους επηρεάζει όλους με τον ίδιο τρόπο και στον ίδιο βαθμό.
Παρόλο που υπάρχουν πολλές ομοιότητες ανάμεσα στον αυτισμό και στο σύνδρομο Άσπεργκερ, υπάρχουν και σημαντικές διαφορές: τα άτομα με Άσπεργκερ δεν δυσκολεύονται τόσο στη λεκτική επικοινωνία, ενώ συνήθως έχουν μέση ή ανώτερη νοημοσύνη. Μπορεί όμως να παρουσιάζουν μαθησιακά προβλήματα, όπως δυσλεξία, δυσπραξία ή διαταραχή ελλειμματικής προσοχής – υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ). Το σύνδρομο Άσπεργκερ ονομάζεται πολλές φορές και «κρυφή διαταραχή», αφού δεν μπορείς να καταλάβεις αν κάποιος το έχει από την εξωτερική του εμφάνιση και τις κινήσεις του.
Η μοναδική θεραπεία των διαταραχών αυτιστικού φάσματος είναι η πρώιμη διάγνωση και η πρώιμη παρέμβαση με ειδικά προγράμματα λογοθεραπείας, εργοθεραπείας, ψυχοκοινωνικής εκπαίδευσης και αισθητηριακής ολοκλήρωσης.
Αν αναγνωριστούν έγκαιρα τα συμπτώματα και γίνει η κατάλληλη θεραπευτική παρέμβαση, τα περισσότερα άτομα που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού εντάσσονται ομαλά στο κοινωνικό σύνολο και προσφέρουν σε αυτό, κάνουν φιλίες, σχέσεις, σπουδάζουν, βρίσκουν δουλειά, φτιάχνουν οικογένειες.
Το κάθε θεραπευτικό πρόγραμμα πρέπει να είναι εξατομικευμένο και προσαρμοσμένο στις ξεχωριστές ανάγκες του κάθε ατόμου, αφού από τη μία υπάρχουν άτομα με αυτισμό που δεν μιλούν, είναι κοινωνικά απομονωμένα, παρουσιάζουν στερεοτυπικές επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές και σοβαρά προβλήματα συμπεριφοράς, ενώ, από την άλλη πλευρά, υπάρχουν άτομα με υψηλής λειτουργικότητας αυτισμό (Asperger), με πλούσιο λεξιλόγιο, ξεχωριστά ενδιαφέροντα, χαρισματικά σε κάποιους τομείς, αλλά με σοβαρά ελλείμματα στις κοινωνικές τους δεξιότητες.
