Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο συναισθηματική -πολλές φορές και σωματικής- κακοποίησης που συναντάται ιδιαίτερα συχνά και αφορά την παραβατική συμπεριφορά, σχετικά με τη χρήση βίας, κυρίως μεταξύ της εφηβικής και της μετεφηβικής ηλικίας. Σκοπός είναι η επιβολή ενός ή περισσότερων δραστών στο θύμα ή στα θύματα, μέσω της ταπείνωσης, της εξουθένωσης και της πρόκλησης σωματικού ή/και ψυχικού πόνου.
Σύμφωνα με έρευνες, τα μεγαλύτερα ποσοστά σχολικού bullying εντοπίζονται στους μαθητές του γυμνασίου και του λυκείου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ένα παιδί δεν μπορεί να πέσει θύμα σε μικρότερες ηλικίες, κατά τη διάρκεια του δημοτικού, ή σε μεγαλύτερες, κατά τη διάρκεια των σπουδών του.
Εξετάζοντάς το ζήτημα αυτό ηθικά, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι αποτελεί ένα κοινωνικό ζήτημα που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης. Περιπτώσεις που έχουν μείνει χαραγμένες στις μνήμες όλων, από παλαιότερα, αλλά και από το πιο πρόσφατο παρελθόν, κρούουν των κώδωνα του κινδύνου σχετικά με την πρόληψη και την προστασία των παιδιών-θυμάτων, σε κάθε εκπαιδευτικό περιβάλλον.
Για να αποφευχθούν αντίστοιχα περιστατικά στο μέλλον, τα οποία μπορεί να έχουν ήπιες ή σοβαρότερες συνέπειες για την ψυχική και τη σωματική υγεία ενός παιδιού, είναι αναγκαία η μελέτη και η προσεκτική εξέταση των συμπεριφορών που αυτό παρουσιάζει. Σκοπός της τριβής με το κοινωνικό φαινόμενο του σχολικού bullying, δεν είναι η εξειδίκευση, αλλά η έγκαιρη πρόληψη και η ταχεία αντιμετώπιση του προβλήματος που μπορεί να αντιμετωπίζει ένα παιδί στο σχολικό περιβάλλον, σε μερικές από τις πιο ευαίσθητες ηλικίες της ζωής ενός ανθρώπου.
Ποια σημάδια της συμπεριφορά ενός παιδιού υποδηλώνουν ότι είναι θύμα σχολικού bullying;
Λόγω της απουσία τόσο των ενηλίκων, όσο και των παιδιών από το σπίτι, η ανίχνευση ασυνήθιστων συμπεριφορών, που μπορεί να οφείλονται σε σχολικό εκφοβισμό, δεν είναι πάντα εύκολη. Με δεδομένο ότι συμβάλλουν πολλοί παράγοντες στη διαμόρφωση του χαρακτήρα ενός παιδιού, όπως είναι το στενό οικογενειακό περιβάλλον και το σχολείο, οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί, να παρατηρούμε και πρωτίστως να καλλιεργούμε συνεχώς τη σχέση γονέα-παιδιού, προκειμένου αυτό να αισθάνεται την άνεση και την ασφάλεια να μιλήσει για το πρόβλημά του.
Παρακάτω, θα αναφέρουμε μερικά από τα σημάδια που εκδηλώνονται στις συμπεριφορές παιδιών, τα οποία αποτελούν θύματα σχολικού bullying και χρειάζονται στήριξη.
Ένας άνθρωπος που βρίσκεται στη παιδική ηλικία έχει ιδιαίτερα ανεπτυγμένη ευαισθησία. Ενδεχομένως, κάποιες φορές, η εκδήλωση συμπεριφορών που παρουσιάζουν χαρακτηριστικά ιδιαίτερης ευαισθησίας να μοιάζει φυσιολογική. Στην πραγματικότητα, όμως, μπορεί να αποτελεί ισχυρή ένδειξη πως το παιδί αντιμετωπίζει το φαινόμενο του bullying στο σχολικό του περιβάλλον και οφείλουμε να το προστατέψουμε ως γονείς και ως ενήλικες με ενσυναίσθηση.
Στη συνέχεια, θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψιν το ενδεχόμενο οι καθυστερήσεις και η φαινομενική αμέλεια που εκδηλώνει ένα παιδί για το σχολείο να είναι αποτέλεσμα μιας κρυφής επιθυμίας να το αποφύγει σαν περιβάλλον, αφού αυτό έχει συνδεθεί άμεσα με τους συνομήλικους «βασανιστές» του. Χαρακτηριστικές συμπεριφορές όπως η πρωινή καθυστέρηση, η απουσία συγκέντρωσης, το να αφήνει ή να καταστρέφει πράγματα που θεωρεί ότι είναι αιτία στοχοποίησης από παιδιά της τάξης ή μεγαλύτερων τάξεων (όπως π.χ. γυαλιά), αποτελούν, επίσης, ενδείξεις, πως το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με σχολικό bullying και οφείλουμε να μεριμνήσουμε για την αντιμετώπισή του.
Αν το παιδί εμφανίζει συμπεριφορές προσκόλλησης στους δασκάλους και δεν νιώθει συναισθηματική ασφάλεια να απομακρυνθεί αυτούς, ενδέχεται να αντιμετωπίζει επιθέσεις στο σχολικό περιβάλλον, στον προαύλιο χώρο του, κατά τη διάρκεια του διαλλείματος ή σε κάποια σχολική εκδρομή. Η εγγύηση της ασφάλειας που του προσφέρει η παρουσία ενός ενηλίκου, και δη δασκάλου, είναι αρκετή για το προστατέψει και να αποτρέψει την προσπάθεια σχολικού bullying από τους συμμαθητές του.
Φυσικά, όλα τα παιδιά μπορούν να γίνουν ιδιαίτερα ανήσυχα κατά τη διάρκεια του μαθήματος, και να το εκφράσουν μέσω της ομιλίας τους με άλλα παιδιά, παρά το ότι βρίσκονται σε μάθημα. Μη φυσιολογική συμπεριφορά για ένα παιδί είναι να προσπαθεί να αποκρύπτει την παρουσία του εντός της σχολικής αίθουσας, με σκοπό να αποφύγει ειρωνικά σχόλια και χλευασμό.
Όταν οι κινήσεις του παιδιού είναι πολύ μηχανικές και αποφεύγει να συμμετέχει σε δραστηριότητες ή εκδηλώσεις, όπως είναι μια βόλτα με το ποδήλατο ή ένα παιδικό πάρτυ, ενδέχεται και σε αυτή την περίπτωση να αντιμετωπίζει σχολικό bullying.
Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα ενός παιδιού έχουν, πλέον, και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μέσω τον οποίων συχνά παιδιά όλο και μικρότερων ηλικιών, επιλέγουν να επικοινωνούν. Σχόλια ή μηνύματα που δέχεται ένα παιδί μπορεί να εμπεριέχουν εκφοβισμό. Φυσικά, ειρωνικά και προσβλητικά σχόλια μπορεί να γίνονται και εκτός πλαισίου που αφορά πρόσωπα από το σχολικό περιβάλλον ενός παιδιού.
Ωστόσο, συμμαθητές, συμμαθήτριες ή παιδιά μεγαλύτερων τάξεων γίνονται συχνά θύτες, μέσω social media, και αυτό αποτελεί ιδιαίτερα συχνό φαινόμενο στα κορίτσια. Το σχολικό bullying, μέσω της εκάστοτε ηλεκτρονικής πλατφόρμας επικοινωνίας, είναι ένα ζήτημα που απαιτεί την συνεχή επαγρύπνηση του γονέα και την άμεση παρέμβαση αυτού, με σκοπό την αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου, αλλά και την επούλωση των ψυχικών τραυμάτων που μπορεί να αφήσουν οι επιθέσεις αυτές σε ένα παιδί.
Ένα από σημάδι στη συμπεριφορά ενός παιδιού που φανερώνει πως ενδέχεται να έχει πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού είναι τα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Αν το παιδί εκδηλώνει συμπτώματα όπως ο στομαχόπονος ή ο πονοκέφαλος, ας μη βιαστούμε να βγάλουμε συμπεράσματα σχετικά με τις προθέσεις του παιδιού. Στην πραγματικότητα, πολλές φορές, η υπογράμμιση τέτοιων συμπτωμάτων από το παιδί και η ενημέρωση του γονέα δεν κρύβουν απόπειρα αποφυγής του σχολείου από οκνηρία. Αρκετά συχνά, είναι συμπτώματα που εκδηλώνονται υπό την σκέψη και υπό τον συνεχή φόβο μίας νέας εμπειρίας εκφοβισμού.
Τέλος, η επιθετικότητα είναι μια ακόμα ισχυρή ένδειξη που θα πρέπει να μας θορυβήσει. Τα παιδιά-θύματα του σχολικού bullying, μπορεί να εκδηλώσουν βίαιες συμπεριφορές, τις οποίες δεν είναι απαραίτητα ότι έχουν αντιγράψει σαν συμπεριφορικό μοτίβο από το οικογενειακό περιβάλλον. Για παράδειγμα, αν παρατηρηθεί μια ενδεχόμενη βίαιη συμπεριφορά προς τα αδέλφια του ή η καταστροφή αντικειμένων, ίσως θα πρέπει να παρατηρηθεί η συχνότητα που συνοδεύει αυτές τις συμπεριφορές και η σύγκρισή τους με συμπεριφορές που είχαν σε παλαιότερα αντίστοιχα περιστατικά.
Οι επιπτώσεις του bullying στην ψυχολογία του παιδιού
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η μεταβολή της ψυχοσύνθεσης του παιδιού είναι απόλυτα συνδεδεμένη με την αυτοπεποίθηση που αναπτύσσει. Είναι ιδιαίτερα σπουδαίο να γνωρίζει ένα παιδί ότι έχει τη δύναμη να αντιμετωπίσει τα προβλήματά του και να νιώθει ασφάλεια να ζητήσει βοήθεια από τους ενήλικες που οφείλουν να το προστατέψουν, όπως είναι οι γονείς, οι δάσκαλοι ή οποιοδήποτε συγγενικό πρόσωπο έχει κερδίσει την συμπάθια και την εμπιστοσύνη του.
Έχοντας γνώση των παραπάνω, γίνεται απόλυτα κατανοητό ότι σε πολλές περιπτώσεις η βοήθεια ενός ειδικού είναι απαραίτητη προκειμένου ένα παιδί, που έχει πέσει θύμα σχολικού bullying, να αντιμετωπίσει τα ψυχικά του τραύματα και να αποκτήσει ξανά τη χαμένη του αυτοπεποίθηση. Η συμβολή ενός ειδικού ψυχολόγου μπορεί να έχει καθοριστικό ρόλο στην δόμηση της προσωπικότητας ενός παιδιού. Πολλά παιδιά διαζευγμένων γονιών που αντιμετωπίζουν μια τέτοιου είδους κατάσταση, αισθάνονται καλύτερα όταν μιλούν σε κάποιον ειδικό. Αναζητήστε ψυχολόγους που εξειδικεύονται στη συμβουλευτική των παιδιών και των εφήβων.
