Οδηγίες για την αντιμετώπιση του καύσωνα

Στη χώρα μας, κατά του καλοκαιρινούς μήνες σημειώνονται περίοδοι με ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος. Όλοι οι αρμόδιοι φορείς έχουν εκδώσει ανάλογες οδηγίες για την αντιμετώπιση ενός καύσωνα και την πρόληψη σχετικών καταστάσεων όπως π.χ. η θερμοπληξία.
Προκειμένου, λοιπόν, να ενισχύσουμε την όλη προσπάθεια που συντελείται για τη διάδοση των απαραίτητων μέτρων προστασίας από τον καύσωνα, παρουσιάζουμε εδώ όλες τις σχετικές πληροφορίες σε ένα περιεκτικό Χρυσό Οδηγό Αντιμετώπισης του Καύσωνα.

Για το όλο υλικό, στηριχτήκαμε στους εξής φορείς: τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας [World Health Organization (WHO)], το Υπουργείο Υγείας, την Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, τον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), την Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και το Ευρωπαϊκό Γραφείο του Ερυθρού Σταυρού.

Οι οδηγίες και οι πρώτες βοήθειες, που παρακάτω αναφέρονται, κύριο σκοπό έχουν να ενημερώσουν και συμβουλέψουν το ευρύ κοινό τόσο για την αποφυγή της υπερβολής έκθεσης στη ζέστη όσο και για την πρόληψη: της αφυδάτωσης, της θερμικής εξάντλησης και της θερμοπληξίας του ανθρώπινου οργανισμού.

Ποιες πληθυσμιακές ομάδες είναι πιο ευάλωτες στον καύσωνα;

Σύμφωνα με την αντίστοιχη εγκύκλιο του Υπουργείου Υγείας (2019) με θέμα «Πρόληψη των επιπτώσεων από την εμφάνιση υψηλών θερμοκρασιών και καύσωνα» (1) και τις «Οδηγίες για την προστασία από τον καύσωνα» (2) του ΕΟΔΥ, αυτοί που κινδυνεύουν περισσότερο από τις υψηλές θερμοκρασίες είναι:

• Οι ακραίες ηλικιακές ομάδες (μώρα, βρέφη, μικρά παιδιά, ηλικιωμένοι).
• Οι έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες.
• Τα άτομα τα οποία λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή με αντι-υπερτασικά (π.χ διουρητικά, β-αναστολείς) και άλλα φάρμακα όπως φαινοθειαζίνες, αντικαταθλιπτικά και αντιψυχωσικά, αντιισταμινικά, αμφεταμίνες και αντιχολινεργικά.
• Τα άτομα που είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα.
• Τα άτομα που εργάζονται ή ασκούνται (αθλητές) έντονα σε ζεστό περιβάλλον ή και διαμένουν σε εξωτερικούς χώρους.
• Οι ασθενείς που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις – νοσήματα (π.χ. καρδιολογικά, αναπνευστικά, σακχαρώδη διαβήτη κ.λπ.) ή από σοβαρά νευρολογικά ή ψυχιατρικά νοσήματα.
• Τα άτομα που καταναλώνουν πολύ αλκοόλ ή κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών.
• Τα άτομα με οξεία νόσο, όπως λοίμωξη με πυρετό ή γαστρεντερίτιδα (διάρροια ή / και έμετο).

Οδηγίες Αντιμετώπισης Καύσωνα

Κάθε ένας απ’ τους προαναφερόμενους ελληνικούς επίσημους φορείς, προτείνει περίπου τις ίδιες οδηγίες και συμβουλές για την αντιμετώπιση του καύσωνα και τις ταξινομεί ελαφρώς διαφορετικά. Π.χ.:

• Η Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ (3) τις ταξινομεί με βάση: α) αν κάποιος βρίσκεται σε εξωτερικό χώρο, β) αν κάποιος βρίσκεται σε εσωτερικό χώρο, γ) όσους παίρνουν συστηματική φαρμακευτική αγωγή και δ) αν κανείς έχει συμπτώματα όπως ζάλη, αδυναμία κ.α.
• Η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας ταξινομεί τις οδηγίες της (4): α) κατά τη διάρκεια του καύσωνα, β) αν κανείς έχει νεογνά βρέφη, γ) αν κανείς έχει ηλικιωμένους.

Εδώ, έχουμε υιοθετήσει τη λογική ταξινόμησης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η οποία περιγράφεται στο “Public health advice on preventing health effects of heat” (5) έχοντας εξασφαλίσει πως αναφέρονται όλες οι οδηγίες που προτείνονται από τους προαναφερόμενους τοπικούς δικούς μας φορείς.

Κρατήστε το σπίτι σας δροσερό

• Ελέγξτε τη θερμοκρασία δωματίου μεταξύ 08:00 και 10:00, στις 13:00 και τη νύχτα μετά τις 22:00. Στην ιδανική περίπτωση, η θερμοκρασία δωματίου πρέπει να διατηρείται κάτω από τους 32 βαθμούς Κελσίου κατά τη διάρκεια της ημέρας και τους 24 βαθμούς Κελσίου κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τα βρέφη ή τα άτομα που είναι άνω των 60 ετών ή έχουν χρόνιες παθήσεις υγείας.
• Κλείστε τα παράθυρα, τα παντζούρια, τα ρολά και τα παραθυρόφυλλα (αν υπάρχουν), ειδικά εκείνα που βλέπουν τον ήλιο, και / ή τις κουρτίνες κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αφήνετέ τα ανοιχτά κατά τη διάρκεια της νύχτας.
• Απενεργοποιήστε τον τεχνητό φωτισμό και αποφύγετε όσο είναι δυνατό τη χρήση φούρνου και κουζίνας, αλλά και άλλων ηλεκτρικών συσκευών, για να μην αυξηθεί περισσότερο η θερμοκρασία του σπιτιού σας.
• Χρησιμοποιήστε τον νυχτερινό αέρα για να δροσίσετε το σπίτι σας. Ανοίξτε όλα τα παράθυρα και τα παντζούρια κατά τη διάρκεια της νύχτας και νωρίς το πρωί, όταν η εξωτερική θερμοκρασία είναι χαμηλότερη (αν είναι ασφαλές να το κάνετε).
• Κρεμάστε σκίαστρα, κουρτίνες, τέντες ή περσίδες σε παράθυρα που λαμβάνουν πρωινό ή απογευματινό ήλιο.
• Κρεμάστε υγρές πετσέτες, για να κρυώσετε τον αέρα του δωματίου. Σημειώστε ότι η υγρασία του αέρα αυξάνεται ταυτόχρονα.
• Εάν η κατοικία σας διαθέτει κλιματισμό, χρησιμοποιήστε τον. Κλείστε τις πόρτες και τα παράθυρα για να εξοικονομήστε ενέργεια και να διασφαλίσετε έτσι, ότι δεν θα υπάρξει πιθανότητα διακοπής ρεύματος στην κοινότητα σας.
• Αν η θερμοκρασία είναι κάτω από 35 βαθμούς Κελσίου, ανοίξτε τον ανεμιστήρα. Χρησιμοποιήστε τον, αν είναι εφικτό, κατά τις ζεστότερες ώρες της ημέρας.

Μείνετε μακριά από τη ζέστη

• Μετακινηθείτε στο πιο δροσερό δωμάτιο στο σπίτι, ειδικά τη νύχτα.
• Εάν δεν είναι δυνατό να διατηρήσετε το σπίτι σας δροσερό, περάστε 2-3 ώρες της ημέρας σε δροσερό μέρος (όπως σε ένα κλιματιζόμενο δημόσιο κτίριο). Στο πλαίσιο αυτό, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τη mobile εφαρμογή EXTREMA Europe(6), που εντοπίζει δροσερά σημεία κοντά σας σε πραγματικό χρόνο (για την ώρα, υποστηρίζει την πόλη της Αθήνας στην Ελλάδα).
• Αποφύγετε να βγείτε έξω κατά τις θερμές ώρες της ημέρας. Προτιμήστε να βγείτε μετά το απόγευμα, αποφεύγοντας τους χώρους όπου επικρατεί συνωστισμός.
• Αποφύγετε έντονη σωματική – φυσική δραστηριότητα (χειρωνακτική εργασία ή άσκηση), ιδιαίτερα σε χώρους με υψηλή θερμοκρασία, άπνοια και μεγάλη υγρασία. Εάν πρέπει να ασκήσετε έντονη δραστηριότητα, κάντε το κατά τη διάρκεια της πιο χαλαρής περιόδου της ημέρας, η οποία είναι συνήθως το πρωί μεταξύ 4:00 και 7:00 το πρωί.
• Μείνετε στη σκιά.
• Μην αφήνετε ποτέ σε σταθμευμένα – παρκαρισμένα οχήματα, μωρά, βρέφη, παιδιά ή ζώα.

Κρατήστε το σώμα σας δροσερό και ενυδατωμένο

• Κάνετε αρκετά, δροσερά ντους ή λουτρά κατά τη διάρκεια της ημέρας κι αν χρειαστεί τοποθετείστε δροσερά επιθέματα στο κεφάλι και στο λαιμό.
• Φορέστε ελαφρά, άνετα και ανοιχτόχρωμα ρούχα από φυσικά υλικά, για να διευκολύνεται ο αερισμός του σώματος και η εξάτμιση του ιδρώτα. Αν βγείτε έξω: α) φορέστε ένα καπέλο, β) φορέστε μαύρα ή σκουρόχρωμα γυαλιά ηλίου με ειδική επίστρωση, που προστατεύουν από την ηλιακή ακτινοβολία και γ) αποφύγετε τα πολύωρα ταξίδια με μέσα συγκοινωνίας που δε διαθέτουν κλιματισμό.
• Χρησιμοποιήστε ελαφριά κλινοσκεπάσματα και σεντόνια, καθώς και μαξιλάρια, για να αποφύγετε τη συσσώρευση θερμότητας.
• Πίνετε άφθονα υγρά (νερό, χυμούς φρούτων ή λαχανικών), αλλά να αποφεύγετε το αλκοόλ και την υπερβολική ποσότητα καφεΐνης και ζάχαρης. Εάν ιδρώνετε πολύ, συστήνεται η πρόσθετη λήψη μικρών δόσεων αλατιού (αναζητήστε συμβουλή ιατρού σε περίπτωση που σας έχει συστηθεί ο περιορισμός αλατιού).
• Τρώτε μικρά (σε ποσότητα) και ελαφρά γεύματα, δίνοντας έμφαση στην κατανάλωση φρούτων και λαχανικών και περιορίζοντας τα «βαριά» και λιπαρά φαγητά. Ειδικά για τα βρέφη και τα μεγαλύτερα παιδιά, φροντίστε να τρώνε περισσότερα χορταρικά και φρούτα και λιγότερα λίπη.

Βοηθήστε τους άλλους

• Ελέγχετε συχνά την υγεία της οικογένειας, των φίλων και των γειτόνων σας. Οι ευάλωτοι άνθρωποι (ηλικιωμένοι, παιδιά, μοναχικά άτομα, ασθενείς με χρόνια νοσήματα) μπορεί να χρειαστούν βοήθεια κατά τις μέρες του καύσωνα.
• Μην εγκαταλείπετε τα ηλικιωμένα μέλη της οικογένειας μόνα τους σε περιπτώσεις θερινών διακοπών ή πολυήμερης απουσίας σας από το σπίτι. Διαφορετικά, εξασφαλίστε ένα άτομο για την καθημερινή τους φροντίδα.
• Μετακινείστε τους ηλικιωμένους σε δροσερότερους χώρους ή περιοχές (παραθαλάσσια ή σε βουνό), διότι το πολύ ζεστό και υγρό περιβάλλον αποβαίνει επικίνδυνο. Εναλλακτικά, φροντίστε να παραμένουν στα κατώτερα διαμερίσματα πολυώροφων σπιτιών.
• Αν έχετε νεογέννητο, φροντίστε να είναι ντυμένο ελαφρά. Φροντίστε ώστε τα χέρια και τα πόδια τους να είναι ελεύθερα και να μην τυλίγονται σε πάνες. Στη θάλασσα, να μην μένουν στον ήλιο μετά το μπάνιο και να φορούν πάντα καπέλο. Ζητήστε οδηγίες από τον παιδίατρό σας σχετικά με τη λήψη υγρών.
• Φροντίστε τα κατοικίδια σας. Έχουν τόση ανάγκη όσο κι εσείς.
• Εκπαιδευτείτε σε πρώτες βοήθειες, για να μάθετε πώς να αντιμετωπίζετε τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης τις σχετικές με υψηλές θερμοκρασίες.

Αν έχετε πρόβλημα υγείας ή / και παίρνετε συστηματική φαρμακευτική αγωγή

• Διατηρείτε τα φάρμακά σας κάτω από τους 25 βαθμούς Κελσίου ή τοποθετήστε τα στο ψυγείο.
• Αν πάσχετε από χρόνια νοσήματα (αναπνευστικά, καρδιαγγειακά κ.λπ.), συμβουλευθείτε τον θεράποντα ιατρό σας για τυχόν επιπρόσθετα μέτρα που πρέπει να λάβετε, καθώς και οδηγίες για την πιθανή αλλαγή της δοσολογίας της φαρμακευτικής σας αγωγής.

Αν εσείς ή κάποιος άλλος δεν αισθάνεται καλά

• Αν αισθάνεστε ζάλη, αδυναμία, άγχος, έντονη δίψα ή πονοκέφαλο, πηγαίνετε σε ένα δροσερό μέρος και μετρήστε τη θερμοκρασία σας.
• Πιείτε νερό ή φρέσκους χυμούς, για να ξαναενυδατωθείτε.
• Ξεκουραστείτε αμέσως σε δροσερό μέρος εάν έχετε οδυνηρούς μυϊκούς σπασμούς (ιδιαίτερα στα πόδια, στα χέρια ή στην κοιλιά, σε πολλές περιπτώσεις μετά από παρατεταμένη άσκηση) και πίνετε διαλύματα με ηλεκτρολύτες. Εάν οι θερμικές κράμπες διαρκούν περισσότερο από μία ώρα, η ιατρική φροντίδα είναι απαραίτητη.
• Συμβουλευτείτε το γιατρό σας ή πηγαίνετε στο νοσοκομείο (166 είναι ο τηλεφωνικός αριθμός έκτακτης ιατρικής ανάγκης στην Ελλάδα) αν αισθάνεστε ασυνήθιστα συμπτώματα ή εάν τα συμπτώματα (όπως τα προαναφερόμενα) επιμένουν.
• Μην πάρετε ασπιρίνη ή παρακεταμόλη.
• Τηλεφωνήστε στην οικογένειά σας, για να τους ενημερώσετε για την κατάστασή σας και να ελέγξετε ότι είναι όλοι καλά.

Προστασία εργαζομένων

Σύμφωνα με τον οδηγό «Προστασία των εργαζομένων από τη θερμική καταπόνηση» της Γενικής Διεύθυνσης Συνθηκών και Υγιεινής της Εργασίας του Υπουργείο Εργασίας Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας (2014)(7):

Για την πρόληψη των παθολογικών καταστάσεων από την έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες, ο εργοδότης θα πρέπει:

• Να παρέχει εκπαίδευση για την αντιμετώπιση των κινδύνων, που οδηγούν στη θερμική καταπόνηση (θερμικό στρες) και σχετικές οδηγίες για τους τρόπους αποφυγής του.
• Να προγραμματίζει τακτικές περιόδους ανάπαυσης με διαλείμματα σε σκιερά μέρη ή μέρη με κλιματισμό.
• Να παρέχει δροσερό νερό στους εργαζόμενους, που βρίσκονται στο χώρο εργασίας. Απαιτείται τουλάχιστον μισό λίτρο νερό ανά ώρα.
• Να ελέγχει ως διαδικασία ρουτίνας, τους εργαζόμενους, που διατρέχουν κίνδυνο από θερμική καταπόνηση εξαιτίας των ενδυμάτων προστασίας, που χρησιμοποιούν και την έκθεση τους σε υψηλές θερμοκρασίες.
• Να λαμβάνει μέριμνα για τη χρήση ειδικών προστατευτικών ενδυμάτων (που προστατεύουν από την έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες ή/και παρέχουν δροσιά).

Η προστασία από την έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες επιτυγχάνεται και από τους ίδιους τους εργαζόμενους:

• Αναγνωρίζοντας έγκαιρα τα συμπτώματα της θερμικής καταπόνησης, δίνοντας προσοχή στο πως αισθάνονται και δουλεύοντας τουλάχιστον ανά δύο. Με αυτό τον τρόπο ο ένας διασφαλίζει την ασφάλεια και την παροχή βοήθειας στον άλλον.
• Αποφεύγοντας την απευθείας έκθεση στον ήλιο και τις θερμικές πηγές.
• Πίνοντας πολλά υγρά, συχνά και ΠΡΙΝ καν διψάσουν.
• Αποφεύγοντας τη λήψη αναψυκτικών, που περιέχουν αλκοόλ ή καφεΐνη.
• Φορώντας ελαφρά, ανοιχτόχρωμα και άνετα ρούχα.

Τι πρέπει να γίνει σε περίπτωση όπου ο εργαζόμενος εκδηλώσει παθολογικά συμπτώματα:

• Ενημερώστε έναν υπεύθυνο της επιχείρησης. Καλέστε το 166.
• Φροντίστε ώστε κάποιος να μείνει κοντά στον εργαζόμενο μέχρι να έρθει βοήθεια.
• Μεταφέρετε τον εργαζόμενο σε ένα δροσερό/ ή υπό σκιά μέρος.
• Κάνετε αέρα και ψεκάστε τον εργαζόμενο με νερό, τοποθετείστε πάγο (παγοκύστες ή πετσέτες με πάγο) και χορηγήστε δροσερό πόσιμο νερό.

ΕΑΝ Ο ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΣ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΤΙΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ή μοιάζει να βρίσκεται σε σύγχυση αυτό μπορεί να υποδηλώνει θερμοπληξία. Καλέστε το 166 ΑΜΕΣΩΣ και τοποθετείστε του πάγο όσο το δυνατόν γρηγορότερα.

Πρώτες βοήθειες

Στις «Οδηγίες για την Προστασία από τον Καύσωνα»(2) του ΕΟΔΥ περιγράφονται τα ακόλουθα συμπτώματα και πρώτες βοήθειες σε περίπτωση θερμικής εξάντλησης και θερμοπληξίας.

Θερμική εξάντληση

Συμπτώματα – Σημεία

• Δυνατός πονοκέφαλος
• Ατονία, καταβολή δυνάμεων
• Τάση για λιποθυμία
• Ωχρό, ψυχρό και υγρό δέρμα
• Πτώση της αρτηριακής πίεσης
• Ναυτία, έμετοι
• Μυϊκές κράμπες
• Ταχυκαρδία
• Φυσιολογική (συνήθως) θερμοκρασία σώματος

Πρώτες Βοήθειες

• Μεταφέρετε τον πάσχοντα σε δροσερό, ευάερο, σκιερό ή κλιματιζόμενο χώρο ή κάτω από δέντρα αν υπάρχουν.
• Δώσετε στο άτομο να πιει σιγά σιγά δροσερό νερό (όχι παγωμένο). Δε δίνονται αλκοολούχα ποτά ούτε υγρά που περιέχουν καφεΐνη (καφές, καφεϊνούχα αναψυκτικά).
• Χαλαρώστε ή αφαιρέστε ρούχα που πιθανόν να είναι ενοχλητικά.
• Χρησιμοποιείστε βρεγμένες με κρύο νερό πετσέτες ή σεντόνια για να δροσίσετε το σώμα του.
• Φροντίστε ώστε ο πάσχων να κάθεται αναπαυτικά και τον παρακολουθείτε για τυχόν αλλαγές στην κατάσταση της υγείας του. Σε περίπτωση μη βελτίωσης, είναι σκόπιμο να μεταφερθεί στο νοσοκομείο.

Θερμοπληξία

Συμπτώματα – Σημεία

• Αυξημένη θερμοκρασία σώματος (μεγαλύτερη από 40.5 βαθμούς Κελσίου)
• Ζεστό και ερυθρό δέρμα, με απουσία εφίδρωσης
• Έμετοι, διάρροια
• Ταχυκαρδία
• Έντονη κεφαλαλγία
• Διαταραχές πήξης του αίματος
• Διαταραχές συμπεριφοράς, σύγχυση
• Απώλεια αισθήσεων ή κώμα

Πρώτες Βοήθειες

Σε περίπτωση θερμοπληξίας, θα πρέπει να παρασχεθεί άμεσα ιατρική βοήθεια ή να γίνει διακομιδή του ατόμου σε νοσοκομείο. Μέχρι να γίνει αυτό, μπορείτε να προχωρήσετε στις εξής ενέργειες:

• Μεταφορά του πάσχοντος σε δροσερό, ευάερο ή κλιματιζόμενο χώρο.
• Μείωση της θερμοκρασίας του σώματος του πάσχοντος με ψυχρά επιθέματα (π.χ. βρεγμένα σεντόνια, παγοκύστες) ή με μπάνιο σε μπανιέρα με δροσερό νερό.
• Μη χορηγήσετε υγρά από το στόμα.

Πηγές

1. “Πρόληψη των επιπτώσεων από την εμφάνιση υψηλών θερμοκρασιών και καύσωνα – Εγκύκλιος 2019” (PDF). Υπουργείο Υγείας: Γενικη Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας & Ποιότητας Ζωής: Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας & Υγιεινής Περιβάλλοντος. 31 Μαϊου 2019. Ανακτήθηκε 8 Ιουλίου 2019.
2. “Οδηγίες για την προστασία από τον καύσωνα” (PDF). Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ). 1 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε 8 Ιουλίου 2019.
3. “Οδηγίες αντιμετώπισης του καύσωνα -Από την εφαρμογή EXTREMA Europe”. Δήμος Αθηναίων. 3 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε 8 Ιουλίου 2019.
4. “Public Health Advice on Preventing Health Effects of Heat” (PDF). World Health Organization (WHO): Regional Office foe Europe. 2011. Ανακτήθηκε 8 Ιουλίου 2019.
5. “EXTREMA Europe”. App funded by European Union Civil Protection and Humanitarian Aid. Ανακτήθηκε 8 Ιουλίου 2019.
6. “Προστασία των εργαζομένων από τη θερμική καταπόνηση” (PDF). Υπουργείο Εργασίας Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας: Γενική Διεύθυνση Συνθηκών και Υγιεινής της Εργασίας (2014). Ανακτήθηκε 8 Ιουλίου 2019.
7. “Heatwave: 10 safety tips”. Europe Office of the International Federation of Red Cross (IFRC) and Red Crescent Societies. 26 Ιουνίου 2019. Ανακτήθηκε 8 Ιουλίου 2019.